Dit jaar werd de vijfde levenskunstlezing verzorgd door Annemiek Schrijver, IKON-programmamaker en schrijver. De titel was ‘Etty Hillesum en de woorden van haar leven’.
Tijdens de oorlogsjaren ontwikkelde Etty zich in een snel tempo van een jonge onzekere afhankelijke vrouw tot een zelfbewust en onafhankelijk denker, vastgelegd in ontelbare brieven.
Etty schreef op 20 juni 1942 over het zien van mogelijkheden in een tijd van ongekende, mensonterende beperkingen: ‘Overal bordjes. Ze sluiten voor joden wegen af, wegen, die de vrije natuur ingaan. Maar boven dat ene stukje weg dat ons blijft, daar is de volledige hemel.’ ‘Men kan ons niets doen, men kan ons werkelijk niets doen.’ (…) ‘Ze kunnen me alles afpakken, maar mijn levenskracht pakt niemand me af.’(…) ‘Ik vind het leven mooi en ik voel me vrij.’
Dit zien van mogelijkheden, haar besef van innerlijke vrijheid is tot op de dag van vandaag een inspiratiebron voor velen: hoe geef ik mijn leven vorm ondanks de onmogelijkheden die ik op mijn pad aantref. Etty sprak in haar brieven over een innerlijke bron en ontwikkelde daarmee, zeker voor die tijd, een onorthodox godsbesef als het allerdiepste in haar.
Bij deze een korte samenvatting van de lezing waarin het citaat van Etty, ‘Ik zal Jou helpen God, dat Jij het niet in mij begeeft.’, centraal stond. Annemiek schetste drie gedachten en spitste deze toe tot zeven kernwoorden. Het is fragmentarisch. Tzt zal Annemiek een uitgeschreven document aanleveren, maar omdat dat nog even kan duren bij deze al vast de highlights:
-Hygiene van de ziel, (zelf)vertrouwen, overgave, heel worden, de mens te worden zoals je bedoeld bent, thuiskomen.
-Uiteindelijk in treinwagon naar Auswitsch: ‘De Here is mijn hoog vertrek.’
-Route om de mens te worden zoals je bedoeld bent, om je ziel te laten zingen:
Ontgiften, ontschuldigen, onthechten, ontdoen, ontmoeten, ontroeren en ontwaken.
1. Ontgiften
We krijgen veel gif binnen. Steeds mee. Hoe worden we schoon? Dubbele betekenis.
Franse pastor voor de zwervers Abbee Pierre. Ging de natuur in:
‘Neem tijd om de schoonheid van de wereld te aanschouwen. Men heeft ook de plicht om zich te ontgiften van haar verschrikkingen.’
Schoonheid: muziek!
Vraag je af waar je als kind van genoot! Verbind je daarmee, kan tot bezieling leiden!
Ontgif je.
2. Ontschuldigen
Hoe komen we af van dat schuldgevoel dat ons belemmert heel te worden?
Vaak voelen wij ons schuldig, of we beschuldigen een ander.
Het is gezond om in de spiegel te kijken en te durven erkennen dat we misschien weleens te kort schieten tegenover anderen, onszelf, en tegenover het verlangen van onze ziel, die zingen wil in liefde en schoonheid.
Soefi’s zeggen: ga door de woestijn, het dal van schuld, maar blijf daar niet staan, ga daar niet wonen!
Keer terug naar het stralende, ongerepte kind in jou. Ga de mens zien als een unieke expressie van het Goddelijke. En zie God als de Heler die ons verbindt met de essentie van onszelf en van de ander. Ontschuldig je.
3. Onthechten
Niet om monniken van ons te maken. Maar in de zin van leeg worden. Voor God.
Wij worden nu nog meer dan in Ettys tijd aangespoord om onze begeerten te volgen.
Maar daardoor raken we het contact met onze innerlijke stroom kwijt.
‘Eigendom is datgene wat op weg is naar een ander….’
Volk wat het bezittelijk voornaamwoord niet kent. Inplaats van ‘mijn kind’…’ik ben met dit kind.’
Etty en de liefde.
Onthecht je.
4. Ontdoen
Mannelijk doen…route volgen om een doel te bereiken.
Vrouwelijk doen…ontvankelijk voor wat zich aandient. Laat het doen voortkomen uit zijn….Ontvankelijk luisteren.
-‘Doen door niet te doen…Met niet-doen kan men meester worden.’ (oude Chinese wijsheidsboek Tao Teh Tsing)
-Loesje: ‘Ik wil niet weten wat ik laten wil worden…ik wil weten wie ik nu ben.’
-Poeh: ‘Hoe doe je dat…niets?’ ‘Nou, dat is als je op het punt staat om weg te gaan om het te gaan doen, en ze roepen dan naar je: ‘wat ga je doen?’ en je zegt: oh niets… dan ga je het doen….’
Als je niets doet, alleen maar bent, ben je klaar om werkelijk te ontmoeten.
5. Ontmoeten
Procrustus: Hij stopte iedereen die hem passeerde in zijn eigen bed, om hem aan te passen aan dit meubel. Te korte benen rekte hij uit, te lange ledematen hakte hij af. We snijden de ander bij of rekken hem op, naar ons beeld.
Ont-moeten: wees je bewust van het mysterie van elk mens.
Werkelijke vrije aandacht. Essentie op weg naar verlichting.
Er bestaat een zen-verhaal over een meesteres die op haar sterfbed was omringd door haar leerlingen. Die vroegen haar tot drie maal toe of ze nog één keer wilde vertellen wat voor haar de essentie was van de weg naar de verlichting die zij was gegaan. En tot drie keer toe antwoordde zij: ‘Aandacht!’
‘Kun je niet 1 uur met mij waken?’, vroeg Jezus. Nou, Etty wel.
Ik zou een nieuw sacrament willen invoeren, het Sacrament van de Aanwezigheid
6. Ontroeren
Ontmoeten leidt tot ontroering, je tot in je wezen laten raken. Met ontferming bewogen worden.
Afschuwelijk dat we ons leren schamen voor onze tranen van ontroering.
Ook humor kan ontroeren. Etty schrijft over Westerbork en de mensen uit ‘de gouden bocht’. (Singel Amsterdam)
Etty’s mijmering over een SS-er: “Wanneer zo’n SS-man me dood zou trappen, dan zou ik nog opkijken naar z’n gezicht en me met angstige verbazing en menselijke belangstelling afvragen: Mijn God kerel, wat is er met jou allemaal voor verschrikkelijks in je leven gebeurd, dat je tot zulke dingen komt?”
Ontroering neemt je niet mee, maar brengt je bij jezelf. Ontroering heeft meer te maken met bewustzijnsverruiming dan met sentiment.
7. Ontwaken
Dat ontwaken is eigenlijk het doorbreken van het besef dat je altijd al de zee was, het geheel, terwijl je je enkel identificeerde met de golf, met het fragment.
Gedicht ‘Misverstand’ van Hein Stufkens:
Ik was te Cadzand aan het strand
getuige van een misverstand,
toen ik twee golven hoorde spreken
precies voordat ze zouden breken.
De ene riep: ‘Het is gedaan,
wij zullen hier te pletter slaan!’
De ander zei beslist: ‘Welnee,
je bent geen golf, je bent de zee.
De meesten van ons hebben van dit diepe besef van heelheid in hun leven wel eens een voorproefje gekregen: bij voorbeeld tijdens een zonsondergang aan het strand, bij het luisteren naar muziek, door een helende ontmoeting met een ander, bij het zien van een aangrijpend kunstwerk, tijdens het maken van een wandeling in de natuur, bij een geboorte of aan een sterfbed.
Zulke ervaringen kunnen weer wegebben. Maar ze kunnen wél de aanleiding worden om systematischer te gaan oefenen, en meer ruimte in je leven in te bouwen voor je ziel. En om meer en meer gehoor te geven aan de roep van die innerlijke geliefde, die eindeloos geduldig op jouw thuiskomst wacht. De geliefde die Etty vond, zittend op bagage in die trein naar Auswitsch, met haar bijbeltje en een stukje papier: ‘De Here is mijn hoog vertrek’.
Annemiek kwam na een conservatoriumopleiding, via het presenteren van muziekprogramma’s voor radio 4, bij de omroep terecht. Gaandeweg werden haar programma’s levensbeschouwelijker. Te denken valt aan de televisieprogramma’s Copyright Mens, Alziend Oog, Het Vermoeden en de Nachtzoen. Voor de radio maakt ze op dit moment onder meer de programma’s OBA-live en Musica Religiosa. Ook schreef Annemiek diverse boeken, waaronder Rachab, Verlicht mijn nacht, Mijmeringen van een stadse pelgrim, Ik geloof het wel, en Verlicht en verlost. De laatste twee schreef ze samen met Hein Stufkens. Ze is columniste voor de tijdschriften Bres en Het Vermoeden.
